Ludzie spacerujący po skwerze przy ul. Piotra Skargi, szukający tam jesienią kasztanów, mogą nie wiedzieć, że ziemia pod ich stopami kryje ludzkie szczątki. Od 1688 roku  oficjalnie funkcjonował tu bejt almin – בית עלמין – „dom wieczności”. Pochowano w tym miejscu między innymi rabina miejskiego Mosze Dawida Landaua, który zmarł ok. 1830 r. O historii tego zakątka miasta przypominały dotąd jedynie fragmenty kamieni nagrobnych i słupów ogrodzeniowych cmentarza, które wbudowano w mur oddzielający zieleniec od chodnika. Raz do roku ktoś świadom przeszłości zapalał tutaj znicze. Niedługo o przeszłości będzie przypominało coś jeszcze.

Jedna z najważniejszych zasad judaizmu, zgodnie z którą grób jest nienaruszalny, a ludzkich szczątków nie wolno ekshumować, obowiązywała i tutaj. W 1855 roku zmarłych sądeczan narodowości żydowskiej chowano już na nowym cmentarzu przy ul. Rybackiej. Gdy w latach 1854-55 przebudowywano ówczesną ulicę Szpitalną (obecna Piotra Skargi), cmentarz sąsiadujący z synagogą nie był już użytkowany.
Z czasem macewy zniknęły z miejsc pochówków, ale prochy zmarłych zostały tam, gdzie je złożono, aby w spokoju oczekiwać nadejścia Mesjasza i zmartwychwstania. W latach sześćdziesiątych teren wyrównano i przekształcono w zieleniec.

O historii tego miejsca przypominały tylko fragmenty kamieni nagrobnych i słupów ogrodzeniowych cmentarza, które wbudowano w mur oddzielający zieleniec od chodnika. Raz do roku – w dzień Wszystkich Świętych ludzie zaangażowani w inicjatywy Sądeckiego Sztetla zapalali przy ul. Piotra Skargi znicze, na które wielu sądeczan patrzyło ze zdziwieniem.

Chasydzi pamiętający o swoich sądeckich korzeniach, postanowili zbudować wokół zapomnianego cmentarza ogrodzenie przywracające pamięć. Na czele Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego Bonei Sanz Polska, która jest inwestorem tego przedsięwzięcia, stoi rabin z Nowego Jorku –  Joel Halberstam. To praprawnuk cadyka Chaima Halberstama, założyciela dynastii cadyków Sanz.

fot (ik)