Nowosądeckie Centrum Analiz Samorządowych będzie przeprowadzać wiele badań przekrojowych i porównawczych odnośnie siedemnastu gmin powiatu nowosądeckiego. Akcja badawcza dokumentacji strategicznej rozpocznie się od głównej gminy powiatu – Nowego Sącza.

Strategia Miasta Nowego Sącza na lata 2022-2030
Analizie poddano Strategię Miasta Nowego Sącza. Oceniana będzie spójność Strategii z Wieloletnią Prognozą Finansową i budżetami rocznymi. To są kluczowe dokumenty w każdej gminie, tym samym w mieście. Ich jakość i spójność przekłada się na zdolności rozwojowe gminy. Takie jest założenie. To obowiązkowe dokumenty.

Pierwsza część strategii
Jakość każdej strategii gminnej bazuje na kilku przesłankach: adekwatność, realizm, kompletność. Wtedy strategia staje się dokumentem proaktywnym strategicznie. W przeciwnym razie, jest martwym, formalnym dokumentem, wypełniającym jedynie wymogi prawne – posiadania strategii. Strategia Nowego Sącza na lata 2022-2030 zatwierdzona została w styczniu 2022. Nie odbiło się to jakimś większym echem w mieście. Na wstępie Strategii podana jest metodologia i etapy powstawania. Informuje się, że w powstawanie Strategii zaangażowane były szerokie gremia, od prezydenta do obywateli miasta w procesie konsultacji. To prezentuje się solidnie, wszak strategia to dokument o kluczowym znaczeniu dla rozwoju gmin, miast, a nawet państw. Tak powinno być, ale czy tak jest? Niestety, najczęściej strategie mają fasadowy charakter.

Druga część strategii
W części drugiej podane są „polityki miejskie”, jest ich 20. To nomenklaturowa kwestia. Najczęściej nazywa się to obszarami, celami strategicznymi, które przechodzą w konkretne przedsięwzięcia. Tworzy się taka piramida celów. To taki rekurencyjny układ celów: od ogółu do szczegółu.  Na górze tej piramidy znajduje się wizja i misja gminy. Na dole piramidy znajdują się konkretne projekty przedsięwzięć. W Strategii miasta nie sformułowano wizji miasta w roku 2030, brak jest także misji. Dobrze sformułowana wizja wyznacza ogólny kierunek aktywności przyjęty na lata planowania. Brak wizji i misji nie dyskwalifikuje sądeckiej Strategii.

Obszary strategiczne
Strategia Nowego Sącza rozpoczyna planowanie od 20 obszarów strategicznych nazwanych politykami. To kompletny zestaw zagadnień strategicznych. W zasadzie mógłby dotyczyć każdego miasta na świecie. Kolejny poziom – kierunków aktywności strategicznej – usiłuje uściślać zagadnienia, ale bez pożądanej konkretyzacji. Na tym poziomie ogólności trudno jeszcze zorientować się, co zostanie stworzone, zbudowane.  Kierunków przedstawiono sporo – 78. Przy tym poziomie ogólności można mieć wrażenie kompletności. Co do konkretów, to można podać kilka: rekonstrukcja zamku królewskiego, stworzenie platform komunikacyjnych z obywatelami, strony internetowej z informacją turystyczną, portalu informacyjnego administracji gminy. Jest informacja o nowych obwodnicach i mostach. Uwagę zwraca liczba mnoga.

Kierunki działań
Jest wiele strzeliście sformułowanych kierunków działań. Są też ładnie brzmiące: 7. „remont substacji lokalowej placówek oświatowych”. „Substacja lokalowa”, to ładne sformułowanie, ale nie sposób wymagać, aby podano konkretny zestaw remontowanych budynków, skoro jest ich bardzo dużo w mieście. Strategia przechodzi teraz w konkretyzację podając listę planowanych celów strategicznych i operacyjnych do 2030. Istnieją zatem 4 poziomy celów: polityki, kierunki, cele strategiczne i cele operacyjne. Te ostatnie to najniższy poziom planowania. Na tym się warto skoncentrować. Konkretnych przedsięwzięć jest 231, to duża ilość. Czy to jest realistyczne do wykonania? Nie będą oceniane te przedsięwzięcia. Trzeba odnotować, że podane są terminy realizacji, odpowiedzialne podmioty, w większości lokalizacje. Szkoda, że nie ma szacowanych kosztów, brak jest konkretnych mierników i sposobów prowadzenia ewaluacji. To oczywiste deficyty.

Najbardziej spektakularne inwestycje
Trzeba także podać najbardziej spektakularne inwestycje, które są planowane do 2030. Lista celów: 1. Teren rekreacyjny obok tzw. „skałek” (do 2024); 2. Modernizacja ratusza (do 2024); 3. Modernizacja parków i obiektów rekreacyjnych, w tym: Parku im. I. Styczyńskiej, „Kocich Plant”, Lasku Szwerteńskiego oraz Plant Miejskich (do 2024). 4. Utworzenie zakładu opiekuńczo-leczniczego lub pielęgnacyjno-opiekuńczego (do 2030); 5. Utworzenie Domu Pomocy Społecznej (do 2030). 6. Budowa Centrum Opiekuńczo-mieszkalnego (do 2023); 7. Utworzenie Dziennego Domu Seniora (do 2030). 8. Budowa strzelnicy na ul. Ruczaj; 9. Tworzenie nowych terenów zielonych na ul Tłoki. 10. Uruchamianie węzłów przesiadkowych oraz Park&Ride i parkingów buforowych (do 2030); 11. rozbudowa dworca autobusowego przy ul. Bulwar Narwiku z budową pomostu w kierunku centrum miasta (do 2025); 12. Prace nad obwodnicą południową miasta: Nawojowska – Węgierska 2025+; (do 2030) 13. Trzeci most na Dunajcu (do 2030); 14. Zbudowanie parkingu Piłsudskiego – Nawojowska, Lwowska i Tarnowska do 2030); 15. Remonty ulic: Młyńska, Smolika, Jamnicka, Bolesława Prusa, Kamienna 29 Listopada, Węgierska, Nowochruślicka, Tarnowska, Konstanty, Pieczkowskiego, Długoszowskiego Falkowska, Grunwaldzka, Piramowicza (do 2030). 16. Budowa hali do magazynowania paliwa stałego RDF, zakup urządzeń przygotowujących odpady do produkcji RDF, rozbudowa instalacji do przetwarzania biologicznego odpadów, budowa suszarni dla paliwa RDF (do 2025); 17. Budowa słonecznej elektrowni fotowoltaicznej – Brzeziny (do 2025). 18. Przygotowanie wszystkich placówek pod względem dostępności dla osób niepełnosprawnych (do 2028).

Cele operacyjne
Zaskakują jednak brzmienia wielu celów operacyjnych. Przykłady: Budowa obiektów sportowych zgodnie z przyjętym planem. Obiekty sportowe to nie jest mała rzecz, więc Strategia rozwoju miasta jest właściwym miejscem, aby taki plan przedstawić. Podobnie brzmią zapisy: Sukcesywna przebudowa, remont i budowa nowych dróg zgodnie z przyjętymi planami; Budowa infrastruktury rowerowej zgodnie z przyjętym planem. Także cel, gdzie pisze się, że ceny ciepła będą „przystępne” jest niestety niepoważny. Strategia nie jest miejscem na takie deklaracje, że coś będzie: przystępne, atrakcyjne, efektywne. To jest pustosłowie. Czy „wyznaczenie” inwestycji może być celem operacyjnym? Czy akt „wyznaczania” może być celem? Zadziwiają także cele: Wzmocnienie poczucia dumy z miasta; Wzrost świadomości ekologicznej; Kształtowanie właściwych postaw prozdrowotnych. Jak to można uczynić? Zastanawia także cel: Działania na rzecz budowy nowoczesnego dworca autobusowego. Na czym te „działania” będą polegać? Podobnie brzmi tyleż ambitny co niejasny cel Wdrożenie zintegrowanego systemu zarządzania Miastem. To marzenie wielu korporacji i miast, aby zarządzać w sposób zintegrowany. Jest kilka celów, które dotyczą szkoleń pracowników, ale tylko w jednym podano ilość 20. Gdy podaje się w jednym celu ilość, to i w kolejnych także należy podać. Tworzenie „parków kieszonkowych” to zapewne szczytny cel, ale dobrze byłoby podać lokalizacje i terminy powstawania. Zapis celu – Podejmowanie inicjatyw wspierających bioróżnorodność – jest zbyt ogólny. O jakie działania chodzi, gdzie, kiedy, za ile? Podobnie brzmi i ten zapis: Zakup sprzętu komputerowego dla szkół; Doposażenie placówek w sprzęt specjalistyczny. Kolejny zapis z tej serii: Modernizacja istniejących obiektów sportowych.

Podczas czytania celów operacyjnych Strategii można odnieść wrażenie, że sformułowały je różne osoby, kierując się różnymi podejściami, stąd niektóre cele są konkretne, inne deklaratywne, ogólne, inaczej pisane. Tak sformułowanych celów niestety jest większość. Powielają one również określone wcześniej kierunki, cele strategiczne. Pojawia się wrażenie chaosu i powtórzeń, redundancji. Podmiot odpowiedzialny za tworzenie Strategii powinien to ujednolicić.

Zakończenie
Strategia miasta Nowego Sącza nagle się kończy, urywa na stronie 94. Najczęściej pisane są: plany przestrzenne, ewaluacje, zarządzanie wdrażaniem, finansowanie, spisy tabel, rysunków. Strategia wymaga: aktualizacji, uporządkowania i dokończenia. Do poziomu celów strategicznych wydaje się być dobrze, ale cele operacyjne trzeba poddać korektom.

Wieloletnia Prognoza Finansowa
Wieloletnia Prognoza Finansowa to stosunkowo „młody” dokument w JST. Wzbudza on jeszcze pewne kontrowersje. Jego znaczenie jest strategiczne, ma pomagać w strategicznym planowaniu poprzez perspektywę kilkuletnią. Nie jest łatwo szacować dochody, wydatki, zadłużenie, wynik budżetu w perspektywie 10 lat. Sądecki WPF ma także z tym problem, kwoty w kolejnych latach są przepisywane w wielu pozycjach.

Wydatki majątkowe w WPF a cele inwestycyjne w Strategii
Kluczową dla WPF jest pozycja wydatków majątkowych. One mają charakter strategiczny, w przeciwieństwie do ważnych, ale jednak operacyjnych wydatków bieżących. Istnieje także jeszcze jeden ważny wymiar WPF – jej spójność ze Strategią rozwoju gminy. To wydaje się dość oczywiste, ale nie zawsze, albo prawie nigdy nie jest zrealizowane to założenie. Nie ma zatem najczęściej spójności pomiędzy Strategią a WPF. Tak też jest w przypadku Nowego Sącza. Te dwa dokumenty zupełnie się rozjeżdżają. Nawet jeżeli chodzi o horyzont planistyczny. One winny pokrywać się. Zapisy celów operacyjnych, zwłaszcza te inwestycyjne, powinny znajdować się w obydwu dokumentach, pod takimi samymi nazwami, szacowaniami kosztowymi, terminami realizacji. Pierwszy przykład z brzegu: w WPF jest zapis o budowie Skateparku przy ulicy Kilińskiego w latach 2023-2025, a takiej inwestycji nie ma w Strategii. WPF mówi o rekompensacie na budowę stadionu, parkingu i ratusza. W Strategii wspomina się o remoncie istniejącego ratusza, ale brak zapisu o budowie ratusza. Istnieje w WPF też zapis „ciepłe mieszkanie” w niebagatelnej kwocie, prawie 20 milionów złotych i trudno znaleźć taką pozycję w Strategii. Zaskakują także pozycje dopłat i rekompensat, także ich wysokości. Dofinansowanie usług transportu publicznego (MPK) do 2029 roku to kwota 188 milionów złotych, to prawie 19 milionów rocznie. Rekompensaty dla spółki NIK z racji budowy stadionu znajdują się w dwóch pozycjach i opiewają na kwotę około 144 milionów do 2038. To koszt budowy: stadionu, parkingu i ratusza, w pierwotnym planie. WPF został zatwierdzony przez RIO, uchwalony przez Radę, ale on nie spełnia wymogów aktywnego dokumentu rozwoju strategicznego gminy. To nominalny i martwy dokument. Szacowanie przepływów finansowych w długim okresie czasu jest trudne, jak wcześniej zaznaczono. Ale zapewnienie spójności pomiędzy uzupełnionymi, urealnionymi inwestycjami majątkowymi w Strategii a WPF jest możliwe. Do tego powinna dążyć ambitna gmina proaktywna strategicznie. Przy określaniu wydatków majątkowych ważne jest zachowanie realizmu. To kluczowa przesłanka zarówno dla Strategii jak i WPF.

WPF a uchwała Budżetowa na rok 2023
Porównanie dotyczy również WPF przyjętego uchwałą dnia 27 grudnia 2022 r. z budżetem na rok 2023. Tutaj także odnaleziono m.in. takie niespójności: 1. W WPF podano dość szczegółowo 6 pozycji wydatków bieżących realizowanych na rzecz Nowosądeckiego Inkubatora Przedsiębiorczości, których nie znaleziono w budżecie na rok 2023. 2. Istnieją dwie pozycje w budżecie rocznym 2023: zakup komputerów i pojazdów na kwotę 0,5 mln zł, których nie ma w WPF. 3. Jest w budżecie 2023 zapis o modernizacji strzelnicy przy ulicy Ruczaj w Nowym Sączu, którego brak w WPF. 4. Podobnie jest w przypadku budowy kortu tenisowego przy ulicy Siedleckiego. 5. Jest w budżecie pozycja podwyższenia kapitału zakładowego spółki Sandecja, której brak w WPF.

Podsumowanie
Podsumowując, kluczową przesłanką dla Strategii i WPF w każdej gminie jest realistyczne podejście. Konieczna jest także kompletność i spójność trzech dokumentów strategicznych. W Nowym Sączu trzeba na początku urealnić Strategię. Doprowadzić do spójności z WPF na poziomie wydatków majątkowych. Konieczna jest także spójność budżetów rocznych i WPF. Wszelakie zmiany powinny być dokonywane równocześnie w 3 dokumentach: Strategii, WPF i budżetach rocznych. Ten ostatni najczęściej się zmienia w trakcie roku budżetowego i powinny być nanoszone zmiany w wymienionych dokumentach. Stanem docelowym powinna być spójność przy zachowaniu realizmu planowania. Gmina Nowy Sącz pod tym względem – strategicznej dokumentacji – powinna być także przykładem dla innych gmin powiatu.

Przygotowano przez: Nowosądeckie Centrum Analiz Samorządowych