Do osiemnastego roku życia dzieci (także te z niepełnosprawnościami), pozostają pod władzą rodzicielską z mocy prawa, co oznacza, że to rodzice sprawują nad nimi opiekę i występują w ich imieniu. Zgodnie z przepisami polskiego prawa cywilnego po osiągnięciu pełnoletności zyskują zdolność do samodzielnego kierowania swoim życiem, a rodzice tracą możliwość reprezentowania ich przed urzędami, sądami, czy w kontaktach z innymi ludźmi i zastępowania w trudnych sytuacjach.
Większość sytuacji, gdy konieczne staje się udzielenie pomocy pełnoletniej osobie z niepełnosprawnością – pojawia się niespodziewanie. Jeżeli nagle okazuje się, że osoba ta nie potrafi np. samodzielnie załatwić spraw w urzędzie gminy, przed sądem w postępowaniu spadkowym, alimentacyjnym, rentowym, przed notariuszem, czy w szpitalu wyrazić zgody na leczenie lub operację – przepisy prawa wymagają, aby była prawidłowo reprezentowana. Brak właściwej reprezentacji może ją narazić na poważne problemy.
Ochronie praw i interesów osób, które pomimo uzyskania pełnoletności mają problemy w rozumieniu i świadomym prowadzeniu swoich spraw, bądź trudności w komunikacji służy specjalna konstrukcja prawna, tzw. ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe. Decyzja rodziców, czy bliskich o złożeniu do sądu wniosku o ubezwłasnowolnienie jest trudna i zależy od stanu zdrowia osoby z niepełnosprawnością i jej faktycznych umiejętności radzenia sobie w życiu, w którym spotka nie tylko życzliwych sobie ludzi.
O ubezwłasnowolnieniu decyduje sąd okręgowy orzekający w składzie trzech sędziów zawodowych. Ubezwłasnowolniona całkowicie może być osoba, która wskutek choroby psychicznej, czy innych zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem i ukończyła trzynaście lat. Natomiast ubezwłasnowolniona częściowo może być osoba, która jest już pełnoletnia, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego lecz do prowadzenia jej spraw potrzebna jest pomoc.
W każdym przypadku sytuacja będzie indywidualnie analizowana przez sąd pod kątem skutków danego zaburzenia psychicznego, w stosunku do przesłanek ubezwłasnowolnienia.
Opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie do uzyskania pełnoletności sprawują rodzice, po ukończeniu osiemnastu lat sąd rejonowy ustanawia dla niej opiekuna, natomiast dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia kuratora.
Zasadą jest, że czynność prawna dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie jest nieważna, taka osoba nie ma zdolności do czynności prawnych. Za taką osobę działa i podejmuje czynności prawne przedstawiciel ustawowy, czyli opiekun, a skutki tych czynności dotyczą osoby ubezwłasnowolnionej. Może ona tylko podejmować czynności prawne w tzw. drobnych, bieżących sprawach życia codziennego, np. kupić gazetę lub bilet. Jeśli jednak ktoś sprzeda jej gazetę za 300 złotych, to taka umowa będzie nieważna z mocy prawa, dlatego że została wykonana z pokrzywdzeniem danej osoby.
Ubezwłasnowolnienie całkowite powoduje ciężkie skutki, np. taka osoba nie może sporządzić testamentu, natomiast może być spadkobiercą ustawowym lub testamentowym, jednak wszystkie czynności związane z przejęciem spadku i rozporządzaniem nim będzie wykonywał opiekun prawny. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może zawrzeć małżeństwa, nie może uznać dziecka, ani go przysposobić, traci także władzę rodzicielską nad swoimi dziećmi. Nie może głosować w wyborach, nie może podpisywać żadnych umów, np. kupić mieszkania, czy samochodu, nie może nawiązać stosunku pracy, nie może wziąć kredytu, nie może składać wniosków o pomoc socjalną. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie podjąć decyzji o leczeniu, ponieważ to opiekun wyraża za nią zgodę na badania, inne świadczenia lekarskie i operacje.
Opiekun ponosi także odpowiedzialność prawną za szkodę wyrządzoną przez nieprawidłowe wykonywanie opieki nad ubezwłasnowolnionym i jego majątkiem oraz za szkody wyrządzone osobom trzecim przez ubezwłasnowolnionego.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Może ona dokonywać czynności prawnych za zgodą ustanowionego dla niej kuratora, w tym przykładowo rozporządzać przedmiotami oddanymi jej do użytku oraz swoim zarobkiem, ponieważ może samodzielnie podpisać umowę o pracę. Może też zawrzeć związek małżeński, jeżeli uzyska wcześniej zgodę sądu opiekuńczego.
Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo zostanie powołany do zarządzania jej majątkiem tylko wtedy, gdy postanowi o tym sąd opiekuńczy. Jeśli sąd o tym nie zdecyduje, kurator jedynie doradza ubezwłasnowolnionemu, udziela zgody lub potwierdza jego czynności prawne.
Wyznaczenie opiekuna, czy kuratora to rzeczywiste sprawowanie opieki nad osobą ubezwłasnowolnioną, szereg obowiązków, ale i przede wszystkim możliwość podejmowania obrony interesów osoby pozostającej pod opieką i kuratelą. Dlatego też do tej ważnej funkcji powinien być ustanowiony ojciec lub matka, lub oboje (chyba, że zostali pozbawieni praw rodzicielskich), małżonek albo osoba najbliższa wskazana przez rodziców lub dalsi krewni. Powinna to być osoba, która wzbudza zaufanie sądu. Prawny opiekun powinien dawać gwarancje prawidłowego wywiązywania się z obowiązków.
Każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem czy kuratorem, ma obowiązek podjąć tę opiekę. Z ważnych powodów sąd może zwolnić z tego obowiązku. Jeśli opiekun nie może sprawować opieki przez jakiś czas, np. z powodu choroby czy wyjazdu, sąd ustanowi osobę, która go przez ten czas zastąpi.
Sąd ma obowiązek sprawować nadzór nad działalnością opiekunów i kuratorów, a także udzielać im wskazówek i poleceń oraz żądać wyjaśnień we wszystkich sprawach należących do opieki. Natomiast opiekun i kurator mają obowiązek składania sądowi sprawozdania ze swojej opieki i rachunków z zarządu majątkiem.
Objęcie opieki następuje w szczególności poprzez złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym. Opiekun prawny otrzymuje zaświadczenie, którym może się legitymować, np. w opiece społecznej i innych miejscach, gdzie jest to niezbędne. Ważne jest, że opiekun nie otrzymuje za swoją funkcję wynagrodzenia. Tylko w wyjątkowych wypadkach sąd może przyznać mu wynagrodzenie, jeżeli zarządzanie majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej wymaga dużo pracy. Trzeba pamiętać, że majątek ubezwłasnowolnionego zawsze pozostanie jego własnością i nie przechodzi na własność opiekuna, który może nim dysponować, ale we wszelkich poważniejszych decyzjach potrzebna jest zgoda sądu.
Nadzór sądu nad sprawowaniem opieki i kurateli ma na celu wyłącznie ochronę osoby ubezwłasnowolnionej.
Opiekun i kurator mogą być zwolnieni przez sąd z pełnienia swojej funkcji tylko z ważnych powodów, np. gdy osoba stała się niezdolna do sprawowania opieki, bądź też dopuściła się zaniedbań naruszających dobro osoby ubezwłasnowolnionej.
Należy pamiętać, że ubezwłasnowolnienie nie jest orzekane na całe życie, a sąd opiekuńczy może je uchylić bądź zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, gdy ustaną jego przyczyny. Wtedy z mocy prawa ustaje opieka lub kuratela nad ubezwłasnowolnionym. Ustaje ona również w sytuacji śmierci osoby ubezwłasnowolnionej lub śmierci opiekuna.
Lokalizacje Punktów Nieodpłatnej Pomocy Prawnej i Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego w Powiecie Nowosądeckim:
I. Punkty nieodpłatnej pomocy prawnej
1. ZESPÓŁ SZKÓŁ ZAWODOWYCH IM. STANISŁAWA STASZICA W GRYBOWIE, ul. Armii Krajowej 19
poniedziałek – piątek 13.00 – 17.00
2. MIEJSKI OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ W PIWNICZNEJ-ZDROJU, ul. Bolesława Chrobrego 2
poniedziałek – piątek 9.00 – 13.00
3. POWIATOWA PORADNIA PSYCHOLOGICZNO – PEDAGOGICZNA W NOWYM SĄCZU,
ul. Waryńskiego 1
poniedziałek – piątek 9.00 – 17.00
4. ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH IM. JANA PAWŁA II W KRYNICY-ZDROJU,
ul. Nadbrzeżna 3
poniedziałek – piątek 13.00 – 17.00
5. LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. M. SKŁODOWSKIEJ – CURIE W STARYM SĄCZU,
ul. Partyzantów 15
poniedziałek – piątek 13.00 – 17.00
II. Punkty nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego prowadzone przez Stowarzyszenie Sursum Corda:
1. ZESPÓŁ SZKÓŁ ZAWODOWYCH IM. STANISŁAWA STASZICA W GRYBOWIE,
ul. Armii Krajowej 19
poniedziałek – piątek 9.00 – 13.00
2. ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH IM. JANA PAWŁA II W KRYNICY-ZDROJU,
ul. Nadbrzeżna 3
poniedziałek – piątek 9.00 – 13.00
III. Pozostałe punkty nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego:
1. LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE IM. M. SKŁODOWSKIEJ – CURIE W STARYM SĄCZU,
ul. Partyzantów 15
poniedziałek – piątek 9.00 – 13.00
Aktualne informacje na temat dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej znajdą Państwo na stronie internetowej Powiecie Nowosądeckim:
Nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie przysługują osobie uprawnionej, która nie jest w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej, w tym osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniającą innych osób w ciągu ostatniego roku (także w zakresie tejże działalności).
Kobiecie, która jest w ciąży udzielanie pomocy prawnej odbywa się poza kolejnością.
Rejestracja na wizyty
Rejestracja na wizyty odbywa się pod numerem telefonu: 600 401 420
poniedziałek 8.00-16.00, wtorek- piątek 7.30-15.30
lub za pośrednictwem strony internetowej: zapisy-np.ms.gov.pl
Czytaj także: Jazda po użyciu alkoholu i w stanie nietrzeźwości
