Powiedzieć, że Portret Polaka to fabularyzowany dokument o życiu Bolesława Barbackiego, to nic nie powiedzieć. Film nie jest wyłącznie dokumentalnym, jak powiedzieliby Jankesi, „biopiciem” o wielkim człowieku; syntetycznym profilem wspaniałego sądeczanina, malarza, aktora, pedagoga i działacza społecznego, który ogromnie zasłużył się dla swojej małej ojczyzny. To przede wszystkim wskrzeszenie pamięci o Barbackim, by na kanwie autentycznego świadectwa jego życia rozniecać polskość, dawać przykład i poruszać sumienia. Projekcje? Wyłącznie w kinie „Sokół”.
Portret Polaka (2019), reż. Barbara Szewczyk
Polska 72′, biograficzny, dokumentalny
Jednak Portret Polaka nie jest wyłącznie jednostkową podróżą Barbackiego przez osobiste koleje losu włożone w koleiny codzienności relacji rodzinnych, autentycznego społecznictwa, wewnętrznych zmagań artysty, na dramacie okresu dwóch wojen światowych kończąc. W filmie, zza samych wspomnień Barbackiego, wyłaniają się współcześni: historycy i muzealnicy, miłośnicy sztuki i kultury nierozerwalnie związani z Nowym Sączem, jak i sami krewni Barbackiego. Nietuzinkową artystyczną schedę, jaką pozostawił po sobie przybliżają w filmie m.in.: Antoni Malczak, Robert Ślusarek, Janusz Michalik, Anna Totoń, Teresa Maszczak, Maria Marcinowska, Edyta Ross-Pazdyk, Czesław Leszek Sarota, Łukasz Połomski oraz sama pomysłodawczyni, autorka scenariusza i kostiumów do filmu – Maria Molenda, prezes Fundacji Nomina Rosae Ogród Kultury Dawnej z Nowego Sącza. To oni, przywołując w pamięci zmarłego, mimowolnie stają się nośnikiem jego słów, myśli i poglądów.
W Portrecie Polaka historia życia Barbackiego została skrzętnie odtworzona m.in. w oparciu o rodzinną kronikę, której on sam był swoistym redaktorem. Dokonano obszernego wyboru listów pisanych przez Barbackiego na przestrzeni lat: do krewnych, przyjaciół, powierników i ukochanych, które u Szewczyk układają się w szczególną, bo rzeczywistą i niesłychanie osobistą autobiografię, dającą widzowi namacalne świadectwo jego wielkiej wrażliwości, siły, ciekawości świata i nade wszystko szczerego patriotyzmu. Ożywienia centralnej postaci dopełniają również materiały archiwalne w formie zdjęć i pamiątek rodzinnych, kolekcje plakatów ze spektakli wystawianych przez Towarzystwo Dramatyczne, utworzone przez Barbackiego w 1918 roku, jak i sama twórczość malarska mistrza, która wraz z anegdotami i historiami przytaczanymi przez Monikę Ślepiak, córkę ukochanej bratanicy Barbackiego, składają się na tytułowy portret.
Na pochwałę zasługują wszyscy odpowiedzialni za pomysł i stronę wizualną projektu, ze szczególnym uwzględnieniem autora zdjęć Przemysława Brynkiewicza, realizatora dźwięku Bartosza Idziego i montażysty Michała AA. Pokropka. Nie trzeba być ekspertem, by zdać sobie sprawę z ogromu pracy, jaki twórcy włożyli w powstanie dokumentu. Iście benedyktyńska od strony technicznej praca, która z każdą kolejno oglądaną sceną zwraca się z nawiązką. Kostiumy wykorzystywane w filmie, zaprojektowane przez Marię Molendę, wykonane przez Elżbietę Mężyk, wzorowano na dokumentacji fotograficznej z lat dzieciństwa i młodości Barbackiego. Rekonstrukcji poddano również stroje z jego obrazów. Dla każdego miłośnika nie tyle twórczości malarskiej Barbackiego, ale i kina realistycznego, przywiązującego wielką wagę do detali i autentyczności, Portret Polaka będzie nie lada ucztą. Nie sposób nie wspomnieć tutaj o sądeckich lokacjach filmowych, w poczet których, oprócz wspomnianej willi „Marya” weszły m.in.: budynek MCK „Sokół”, sala widowiskowa Miejskiego Ośrodka Kultury, Miasteczko Galicyjskie i lokalne nekropolie. Z kolei teatralna w części fabularnej scenografia autorstwa Natalii Gizy nie przeszkadza, wręcz przeciwnie – urzeka, hipnotyzuje i generuje całą paletę szybko zmieniających się emocji. Od chłodnych, pokrytych kurzem i patyną czasu wnętrz pracowni Barbackiego, po przymglone pejzaże, kończąc na skąpanych w realizmie magicznym przestrzeniach, jak chociażby te, w których Barbacki opiera się kobiecie w czerwieni (Justyna Stasik), rozerotyzowanemu wytworowi fantazji artysty. To wszystko składa się na świat wyjątkowy, fenomenalnie dookreślony nienaganną kompozycją i unoszącym się nad całością onirycznym klimatem.
Postaci ze świata Barbackiego ożywają, nie tylko w przepięknie napisanych przez Barbackiego i równie wspaniale odczytanych przez Arkadiusza Detmera listach, ale w licznych rolach dalszoplanowych i epizodach. Oprócz ekranowego Barbackiego (Detmer) i wspomnianej Justyny Stasik, w filmie pojawiają się m.in.: Krzysztof Pomietło, Dorota Wodzień, Daniel Oleksy, a także młodzi adepci sztuki teatralnej i filmowej, wychowankowie Teatru Nowego w Nowym Sączu. Od strony aktorskiej Portret Polaka cechuje umiarkowana teatralność, która rzadko idzie w parze z wystudiowanymi kreacjami, przez co na cały świat przedstawiony patrzy się z niekrytą przyjemnością.
Portret Polaka to film pod wieloma względami wspaniały i pod równie wieloma względami ważny. Bolesław Barbacki, choć był bardzo ważną dla historii i kultury Nowego Sącza osobą, dla wielu sądeczan pozostaje kompletnie nieznany. Film z jednej strony wskrzesza pamięć o Barbackim, popularyzuje jego twórczość i uniwersalną bez względu na epokę filozofię życia, nie wspominając o bliskim jego sercu Nowym Sączu, z drugiej strony nader skąpy metraż, dobitnie określony przez Marię Molendę jako „dotknięcie jednej z sądeckich ikon”, pozostawia pewien niedosyt, że można było wycisnąć z osoby Barbackiego o wiele więcej. Myślę, że podobnego zdania jest pani Molenda, spiritus movens projektu, rozpatrując w licznych wywiadach chęć poszerzenia całości o medium książkowe, czemu gorąco kibicuję.
Ocena: 9/10 (rewelacyjny)
***
Seanse w kinie SOKÓŁ / Nowy Sącz
28 sierpnia – 29 sierpnia g. 12:00, 17:30; 30 sierpnia g. 15:30, 31 sierpnia – 1 września g. 10:30, 15:30, 2 września – 5 września g. 15:30
Szczegółowe informacje na temat pozostałych premier, jak również aktualnego repertuaru znajdziecie na stronach internetowych sądeckich kin: kino-sokol.pl, helios.pl, kino.ckkrynica.pl i ldk.limanowa.pl.
Bartosz Szarek
Foto/wideo: materiały promocyjne
**
BARTOSZ SZAREK, rocznik 1986. Z wykształcenia filolog, tłumacz, absolwent Wyższej Szkoły Lingwistycznej w Częstochowie na kierunku filologia angielska, specjalność lingwistyka stosowana. Z zawodu nauczyciel języka angielskiego w Prywatnym Technikum Zawodowym w Nowym Sączu.
Po godzinach publicysta, recenzent i krytyk filmowy, korespondent festiwalowy, redaktor bloga „Synekdocha, Nowy Sącz”, współredaktor facebookowego fanpage’a Stowarzyszenia „Dla Miasta”. W latach 2015-2018 bloger i vloger portalu Sadeczanin.info (cykle „Szarek o filmach”, „Jutro idziemy do kina” i „Pierwszy rząd”). W latach 2014-2019 głos społeczności blogowych „Stacja Kino” i „Filmy godne polecenia”. Publikuje w czasopiśmie EKRANy, serwisie Film.org.pl, agregatorach recenzji filmowych Mediakrytyk i FilmKrytyk oraz za granicą: brytyjskie MQM (Movie Quotes and More) i IMDb (Internet Movie Database). Obecnie związany z serwisem internetowym dts24.pl (cykl „Szarek o filmach”) i gazetą Dobry Tygodnik Sądecki.
Ponadto od września 2018 roku menadżer nowosądeckiego zespołu Pozytywka.
