Kamienie milowe futbolu, czyli jak zmieniała się piłka nożna na przestrzeni dwóch wieków

Decydenci już mogą myśleć o jakimś meczu jubileuszowym, wszak za trzy lata przypada 200 lat od założenia pierwszej drużyny futbolowej. Tym pierwszym pewnie nie było łatwo, bo żeby rozegrać mecz potrzebna była jeszcze jakaś inna drużyna. Jeszcze 45 lat minie zanim ludzie dojdą do porozumienia, że drużyna piłkarska ma liczyć 11 zawodników. I tak już zostanie na zawsze. Ale po co o tym opowiadać, wystarczy przeczytać tę nietypową historię futbolu poniżej.

1825 – pierwsza drużyna – szkolna w Aldenham pod Londynem.

1848 – studenci uniwersytetu w Cambridge (Anglia) kodyfikują zwyczajowe i częściowo tworzą nowe przepisy do gry w piłkę nożną – powstają tzw. Cambridge Rules.

1855 – założenie pierwszego klubu piłkarskiego: Sheffield United.

1860 – powstanie London Football Association.

1863 – 1 grudnia na zebraniu założycielskim angielskiego Football Association (FA), czyli pierwszego narodowego związku piłkarskiego, zadecydowano, że w czasie meczów nie będzie wolno kopać piłkarzy drużyny przeciwnej. Wynik głosowania: 13 za, 4 przeciw (przegrani odłączyli się i utworzyli Rugby Union). Na tym zebraniu uchwalono też inne przepisy zebrane w 13 paragrafach przez studentów Oksfordu (znalazły się tam m.in. wskazówki pielęgnacji paznokci). Manuskrypt tych „Rules of Football Association” przechowywany jest w Bibliotece Bodleian Uniwersytetu Oksfordzkiego.

1865 – ustanowiono pozycję „etatowego” bramkarza, bo dotychczas stawano na niej rotacyjnie.

1866 – przepis o pozycji spalonej: przed zawodnikiem drużyny atakującej musiało znajdować się przynajmniej 3 graczy drużyny broniącej.

1867 – dopuszczono podawanie piłki w innych kierunkach niż tylko do tyłu.

1869 – wprowadzono wrzut z autu.

1870 – FA zadecydowała, że zespół na boisku ma liczyć 11 zawodników (ponoć dlatego, że sale w akademikach uczelni brytyjskich mieściły po 11 łóżek, więc drużyna mogła nocować razem); wprowadzenie rzutów wolnych (prawie wcale za faule, bo brutalność była nie tylko tolerowana, lecz raczej zalecana, zaś głównie za grę rękami, bo wprawdzie wolno było piłkę trzymać w dłoniach, ale nie można było z nią biec ani jej rzucać).

1871 – start pierwszych rozgrywek – Pucharu Anglii, zezwolenie bramkarzowi na grę rękami już nie na całym boisku, lecz wyłącznie na własnej połowie.

1872 – wprowadzenie rzutów rożnych; przestano zmieniać strony boiska po każdym golu, choć na razie tylko w II połowie meczu; pierwszy oficjalny mecz „międzypaństwowy”: 30 listopada Szkocja-Anglia 0-0 w Glasgow; założenie pierwszego klubu francuskiego, tym samym również na kontynencie – Le Havre Athletic Club.

1873 – wprowadzenie sędziów (wcześniej rozstrzygali kapitanowie drużyn) i rzutów wolnych pośrednich; nowelizacja przepisu o wrzucie z autu: prawo do jego wykonania przestano przyznawać drużynie tego zawodnika, który pierwszy dotknął piłki PO jej wypadnięciu za linię ograniczającą pole gry, a zaczęto tej drużynie, której zawodnik nie dotknął piłki jako ostatni PRZED jej wypadnięciem poza boisko, ocena lokalizacji piłki była orientacyjna, gdyż na boiskach nie zaznaczano linii – pole gry wyznaczały tylko chorągiewki w narożnikach.

1875 – do tworzących bramkę dwóch słupków dodano sznurek, który eliminował zażarte spory o to, czy piłka przeleciała przez światło bramki na właściwej wysokości ocenianej „na oko”; drużynom pozwolono na zamienianie się stronami boiska już nie po każdej bramce, lecz wyłącznie w przerwie meczu.

1877 – unormowanie gabarytów piłki (obwód 27-28 cali, czyli ok. 68-70 cm, waga 14-16 uncji, czyli ok. 400-450 g), zakaz gry rękami (oczywiście z wyjątkiem bramkarzy), co m.in. znacznie ograniczyło ilość rzutów wolnych, gdyż dotąd stosowano tzw. przyłożenie, czyli złapanie piłki w ręce, ustawienie jej w miejscu i strzał, za to zezwolono na wrzut piłki z autu w dowolnym kierunku (wcześniej można było tylko do środka boiska).

1878 – sędziów wyposażono w gwizdki, bo do tej pory sygnalizowali, machając chusteczkami, a na stadionie Bramall Lane w Sheffield rozegrano pierwszy mecz przy sztucznym świetle (elektrycznym).

1880 – piłka nożna w programie szkół brytyjskich.

1882 – w Manchesterze ukonstytuowało się ciało stanowiące przepisy piłki nożnej – International Football Association Board (IFAB).

1883 – wyrzut piłki z autu jednorącz zastąpiono dwuręcznym zza głowy, nakazano zaznaczać linie końcowe i boczne boiska, zaś bramki wyposażono w sztywne poprzeczki.

1885 – zatwierdzenie zawodowstwa w piłce nożnej.

1888 – utworzenie zawodowej ligi piłkarskiej Anglii i Walii, pierwszym mistrzem – Preston North End.

1889 – dopuszczono możliwość wyproszenia piłkarza z boiska za „powtarzające się, nierozważne zachowanie”.

1890 – bramki doposażono w siatki, stroje drużyn nareszcie musiały różnić się kolorami, w Irlandii William McCram wymyślił rzut karny, początek rozgrywek ligowych w Irlandii i Szkocji, w tej drugiej pierwsze piłkarskie derby ligowe – w sezonie 1890/91 pomiędzy klubami z Glasgow: Celtic-Rangers 2-2 i 2-1.

1891 – introdukcja sędziów bocznych oraz implementacja rzutów karnych w Anglii (początkowo nazywano je „strzałami śmierci” i nie wyznaczano stałego punktu do ich wykonywania, można je było egzekwować z dowolnego miejsca, byle oddalonego od bramki o 12 jardów, czyli ok. 11 m).

1894 – decyzjom sędziego głównego przyznano walor sankcji ostatecznej.

1897 – czas trwania meczu określono na 90 minut, ale zaznaczając, iż uczestnicy mogą postanowić inaczej, pozostawiono im swobodę decyzji; radykalnie zmniejszono maksymalną długość boiska z 200 jardów (ok. 180 m) do 130 (ok. 120 m).

1900 – debiut piłki nożnej na igrzyskach olimpijskich: w ich II edycji w Paryżu, na razie olimpijski turniej piłkarski miał charakter nieoficjalny; powstał Niemiecki Związek Piłkarski (Deutscher Fussball Bund).

1901 – wyznaczono prostokątne pole karne oddalone od linii bramkowej wzdłuż i prostopadle o 18 jardów (niecałe 16,5 m); 20 kwietnia na stadionie Crystal Palace w Londynie po raz pierwszy mecz piłkarski obejrzało ponad 100 tys. widzów (dokładnie – 110 820): w finale Pucharu Anglii Tottenham Hotspur Londyn – Sheffield Utd. 2-2 (wynik powtórki tydzień później w Bolton 3-1); 16 maja pierwszy mecz międzypaństwowy poza Wielką Brytanią: w Montevideo Urugwaj-Argentyna 2-3.

1902 – ustalono wymiary pola bramkowego, zmieniając je w prostokąt, gdyż dotychczas było to półkole; określono miejsce, z którego mają być wykonywane rzuty karne.

1903 – kodyfikacja przepisów przez IFAB, w tym m.in. uznanie rzutów wolnych bezpośrednich (oznaczało to akceptację dla goli zdobywanych z rzutów wolnych); pierwszym mistrzem Niemiec VfB Leipzig (Lipsk), obecnie w IV lidze.

1904 – w Paryżu 8 związków krajowych (Belgia, Dania, Francja, Hiszpania, Niderlandy, Niemcy, Szwajcaria i Szwecja) założyło FIFA; Anglicy nie przystąpili, bo uważali, że byłoby to poniżej ich godności, w poczuciu wyższości utwierdzili się dwa lata później, pokonując – w swoich pierwszym meczu stoczonym na kontynencie – Francję 15-0.

1905 – nakaz nie przekraczania linii bramkowej przez bramkarza aż do momentu strzału z rzutu karnego; pierwszy transfer aż za 100 funtów: Alf Common z Sunderland do Middlesbrough.

1907 – zniesienie pozycji spalonej dla graczy pozostających na własnej połowie boiska; liczba zarejestrowanych piłkarzy w Anglii przekroczyła milion.

1908 – piłka nożna już oficjalnie w programie IO – w Londynie złoty medal dla Wielkiej Brytanii.

1909 – zobligowano bramkarzy do zakładania koszulki lub bluzy w innym kolorze niż gracze z pola w ich drużynie.

1912 – zakaz gry rękami przez bramkarza poza własnym polem karnym.

1913 – dwukrotnie zwiększono dystans, jaki w czasie wykonywania rzutu wolnego powinni zachować od piłki gracze drużyny przeciwnej – do 10 jardów (ok. 9,15 m).

1920 – przy wrzucie piłki z autu zniesiono zagrożenie pozycją spaloną.

1924 – dopuszczenie opcji strzelenia gola bezpośrednio z rzutu rożnego.

1925 – złagodzenie przepisu o spalonym: zamiast trzech wystarczyło mieć przed sobą dwóch graczy przeciwnika.

1929 – zobowiązanie bramkarzy do pozostawania nieruchomo na linii bramkowej aż wykonawca rzutu karnego kopnie piłkę; pierwsza porażka Anglii w meczu międzypaństwowym z reprezentacją spoza Wysp Brytyjskich: w Madrycie 3-4 z Hiszpanią (bramki bronił Ricardo Zamora).

1930 – pierwsze MŚ – w Urugwaju oraz pierwszy tytuł mistrza globu – dla Urugwaju.

1933 – pojawiają się numery na koszulkach piłkarzy: w finale Pucharu Anglii na Wembley: Everton – Manchester City 3-0 (graczom Evertonu przyznano numery 1-11, a MC – 12-22).

1937 – przed polem karnym dodano półkole o promieniu 10 jardów (ok. 9 m), w którym w czasie wykonywania rzutu karnego nie może przebywać żaden piłkarz; zakaz podawania piłki do bramkarza własnej drużyny po wznowieniu gry od bramki.

1938 – numery na koszulkach piłkarzy na MŚ we Francji.

1950 – FIFA zabroniła gry na bosaka, w efekcie czego reprezentacja Indii zrezygnowała z udziału w MŚ w Brazylii.

1954 – w Bazylei (Szwajcaria) założono UEFA.

1955 – początek rozgrywek o klubowy Puchar Europy, dzisiejszej Ligi Mistrzów.

1956 – pierwszy finał klubowego PE: Real Madryt – Stade Reims 4-3.

1958 – pojawiła się opcja zmiany piłkarza na boisku w trakcie meczu – na razie jednego.

1960 – ZSRR zwycięża w pierwszych, jeszcze nieoficjalnych, mistrzostwach Europy.

1964 – Hiszpanie pierwszymi oficjalnymi mistrzami Europy.

1968 – testowanie żółtych i czerwonych kartek za faule – pomysłodawca: angielski sędzia piłkarski Ken Aston.

1970 – mundialowe debiuty zmian jednego piłkarza na boisku oraz kolorowych kartek za faule; dopuszczenie przez UEFA konkursów rzutów karnych w celu wyłonienia zwycięzcy (dotychczas powtarzano mecze, urządzano dogrywki lub losowano).

1978 – uchylenie zakazu zatrudniania piłkarzy-obcokrajowców w Anglii.

1982 – odtąd bramkarz po uchwyceniu piłki nie mógł jej przetrzymywać dłużej niż 4 sekundy.

1985 – po wywołanych przez angielskich kibiców zamieszkach przed finałem PE Juventus Turyn – FC Liverpool (na stadionie Heysel w Brukseli zginęło 38 osób), UEFA na pięć lat wykluczyła kluby angielskie z rozgrywek pucharów europejskich.

1988 – liczbę zmian piłkarzy na boisku zwiększono z jednej do dwóch na mecz.

1990 – nowelizacja przepisu o pozycji spalonej: nie trzeba znajdować się przed graczami drużyny broniącej, wystarczy być w tej samej linii.

1992 – zakaz łapania przez bramkarza piłki podanej nogą przez gracza własnej drużyny; druga żółta kartka zaczyna skutkować czerwoną, czyli wykluczeniem z gry.

1993 – upowszechnienie się zasady tzw. złotego gola (nagłej śmierci) w dogrywce, od 2002 r. ograniczenie jej do tzw. srebrnego gola, czyli nie przerywania dogrywki, mimo strzelonej bramki, przed końcem połowy, a od 2004 r. wycofanie się z tego rozwiązania w rozgrywkach międzynarodowych.

1995 – dopuszczenie trzeciej zmiany piłkarza na boisku.

1997 – akceptacja goli zdobytych bezpośrednio po wykopie piłki od własnej bramki lub bezpośrednio po wznowieniu gry od środka boiska.

2009 – nieudany eksperyment z sędziami bramkowymi.

2012 – aprobata dla goal-line technology zwanej też Sokolim Okiem, czyli dla wideoweryfikacji, czy piłka całym obwodem przemieściła się poza linię bramkową między słupkami i pod poprzeczką, a zatem, czy gol może zostać uznany, na MŚ pierwszy raz użyto tej metody w Brazylii 2014.

2016 – debiut Video Assistant Referee (VAR): mecze New York Red Bulls II – Orlando City B oraz towarzyski Włochy-Francja w Bari, w 2017 r. VAR zastosowała m.in. niemiecka Bundesliga i włoska Serie A, na MŚ pierwszy raz użyto go w Rosji 2018.

2018 – dopuszczenie czwartej zmiany piłkarza na boisku.

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

1938 Mecz piłki nożnej Anglia – reszta Europy w Londynie.