Gdzie jest pomnik Mickiewicza?

Pomnik Adama Mickiewicza jest jednym z najbardziej znanych w Nowym Sączu. Obecny, stojący przy plantach, to trzeci postument wieszcza. Inny stał od końca XIX wieku w „Jordanówce” niedaleko Dunajca. A pierwszy został odsłonięty pośrodku plant miejskich w grudniu 1898 r. Co stało się z tym postumentem?

Jego dzieje są co najmniej frapujące. W książce Leszka Migrały pt. „Nowy Sącz – przewodnik śladami przeszłości” czytamy: „W 1898 roku na południowym skraju Plant stanął pomnik Adama Mickiewicza dłuta Stanisława Wójcika, usunięty przez okupanta niemieckiego w czasie II wojny światowej”.

Sprawa wydawałaby się oczywista. Niemcy zniszczyli i koniec. Jednak jak się okazuje są inne opowieści na ten temat.

W „Encyklopedii Sądeckiej” pióra śp. Jerzego Leśniaka może przeczytać taką informację: „stanął pośrodku Plant 4 grudnia 1898 roku z okazji 100-lecia urodzin wieszcza. Wykonał go na zlecenie patriotów sądeckich artysta rzeźbiarz Stanisław Wójcik. Monument został w nadgorliwości rozbity przez Polaka, pracownika ówczesnego Zarządu Miejskiego, w pierwszych dniach okupacji niemieckiej”.

Obaj autorzy to wielcy miłośnicy i znawcy sandecjanów. Ich relacje co do dziejów postumentu są tu jednak nieco inne. Jaka jest zatem prawda? Co się stało z pomnikiem Adama Mickiewicza?

W latach dziewięćdziesiątych poddano renowacji popiersie Władysława Jagiełły, które widnieje na narożu budynku przy ul. Jagiellońskiej. Kiedyś znajdowało się tam BWA (Biuro Wystaw Artystycznych), stąd jego późniejsza nazwa „Pod Jagiełłą”. Prac konserwatorskich pomnika podjął się artysta plastyk Józef Stec. Pracy mistrza Steca przyglądali się fotoreporterzy z „Gazety Krakowskiej” i „Dziennika Polskiego”, w tym także ja. Gdy wykonywałem zdjęcia, podszedł do mnie starszy pan, pytając czy jestem z gazety. Kiedy potwierdziłem, zaczął opowiadać, ale nie o Jagielle, a o pomniku Adama Mickiewicza, który stał na środku plant. – Kiedy była wojna, chcieliśmy ratować wszystko co było polskie – mówił. – A że mieszkaliśmy blisko plant to wybór padł na pomnik. Nie wiem, jak to się stało, że był już nieco rozbity. Udało się nam najważniejsze jego części zabrać i schować. Są u nas w piwnicy, niedaleko stąd, przy plantach.

Poprosiłem, aby poczekał albo przyszedł do redakcji i wtedy pójdziemy razem do tej piwnicy. Niestety, już więcej się nie pojawił. Czy jego opowieść mogła być prawdziwa? Może stało się jak z pomnikiem Władysława Jagiełły, o czym pisał Jerzy Leśniak w „Nowej Encyklopedii Sądeckiej”: „Posąg pocięty na trzy części ocalił i schował głęboko w piwnicy pracownik KKO Stefan Krajewski. W akcji ratowania pomnika brali udział także: Kazimierz Ciombor, Janina Gałaś, Józef Łazarz, Marian Serkowski, Stanisław Wilczyński, Józef Wątroba, Antoni Lesak i Bronisław Wątroba. Po wojnie pomnik powrócił na swoje miejsce (tuż po wyzwoleniu stał przez kilka dni na rynku sądeckim”. Może ktoś z Czytelników ma na ten temat wiedzę i zechce się nią podzielić? Zapraszamy do kontaktu z redakcją.

A obecny, trzeci pomnik wieszcza? To też niezła historia. W 1961 roku został rozpisany konkurs na pomnik Adama Mickiewicza. Wśród autorów przedstawionych propozycji byli tacy znani artyści jak Jerzy Bereś, Antonii Biłka, czy Stanisław Rzecki. Władze wskazały na projekt ówczesnego rektora ASP w Krakowie Jerzego Bandury. Wiele osób, znających pozostałe artystyczne propozycje, orzekło, że wybór padł na najsłabszy i najbrzydszy projekt. Pomnik, zwany złośliwie „garbusem”, odsłonięto w 670. rocznicę lokacji Nowego Sącza – 4 listopada 1962 r. Na jego temat powstał kąśliwy wiersz, który można przeczytać w „Roczniku Sądeckim” w tomie VII: