Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej ma rosnące z roku na rok grono sympatyków, którzy doceniają okazję to tego, aby podziwiać i kontemplować muzykę dostarczającą zupełnie innych wrażeń niż ta, której słuchamy na co dzień. Organizatorzy zapraszają na początek tegorocznej edycji festiwalu na wycieczkę na Słowację – na koncert w Czerwonym Klasztorze.  Bilety na wyjazd można kupić TUTAJ.

a oto program całego festiwalu:

• niedziela 7 lipca, Muzeum Czerwony Klasztor (Słowacja), godz. 19.30

Klasztorne harmonie; Warsaw Harmony, kier. art. Marek Niewiedział

Jednym z najmniej dziś znanych przejawów życia muzycznego w klasztorach była osiemnasto- i dziewiętnastowieczna praktyka utrzymywania zespołów instrumentów dętych, grających tzw. Harmoniemusik. Zespoły te, w rozmaitych składach i rozmiarach, pełniły funkcje reprezentacyjne, grywały w refektarzach oraz z klasztornych wież. Szczególnie popularne w Europie Środkowej, kultywowały szeroki repertuar złożony z oryginalnych kompozycji i transkrypcji utworów orkiestrowych, a nawet arii operowych. W poklasztornym kościele zabytkowego kompleksu kamedułów w Czerwonym Klasztorze zespół historycznych instrumentów dętych przypomni tę praktykę, prezentując wybór kompozycji z klasztornych źródeł naszego regionu.

• środa 9 lipca, Stary Sącz, kościół św. Elżbiety, godz. 19.30 – inauguracja Festiwalu

Res plena Dei; Capella Artemisia (Włochy), kier. art. Candace Smith

Pochodzący z Wrocławia kompozytor i pisarz Georg Daniel Speer wydał w roku 1688 zbiór Philomela angelica, zawierający opracowane przez niego utwory autorstwa anonimowej klaryski, którą słyszał był wykonującą własne dzieła kilka lat wcześniej w Rzymie. Strona tytułowa tego druku przedstawia jedno z nielicznych wyobrażeń muzykującej zakonnicy, stylizowanej na św. Cecylię, oraz napis „Res plena Dei”, będący anagramem imienia i nazwiska kompozytora. Utwory z tego zbioru oraz wybór kompozycji pisanych przez zakonnice z włoskich klasztorów i im dedykowanych zabrzmią w wykonaniu czołowego włoskiego zespołu, który poświęcił się badaniu praktyki muzycznej żeńskich klasztorów Italii.

• czwartek 10 lipca, Stary Sącz, kościół Sióstr Klarysek, godz. 19.30

Joseph Haydn: Siedem ostatnich słów Zbawiciela na krzyżu; Musicarius

Arcydzieło najstarszego z klasyków wiedeńskich, pierwotnie skomponowane jako muzyka pasyjna na orkiestrę, było szeroko znane i wykonywane w całej Europie. Doczekało się nie tylko kilku aranżacji na różne składy instrumentalne i wokalno-instrumentalne ze strony samego kompozytora, ale bywało też dostosowywane do lokalnych warunków wykonawczych. Jedna z takich unikalnych wersji dzieła Haydna, przeznaczona na kwartet smyczkowy z dodatkiem dwóch rogów i bombardonu, zachowała się wśród muzykaliów kapeli klasztornej dominikanów w Gidlach. Jest ona świadectwem twórczej recepcji najpopularniejszej muzyki europejskiej i wysokiego poziomu wykonawczego klasztornych muzyków. Tę właśnie wersję przedstawi poznański kwartet smyczkowy, który specjalizuje się w podejmowaniu niezwykłych zadań artystycznych, w składzie rozszerzonym o instrumenty dęte.

• piątek 12 lipca, Stary Sącz, kościół św. Elżbiety, godz. 19.30

Jezuickie kolegium w Braniewie; Harmonia Sacra, kier. art. Marcin Szelest

Pod koniec XVI wieku jezuici odegrali ogromną rolę w rekatolizacji Warmii. Założona przez nich placówka w Braniewie, stopniowo rozszerzana o seminarium duchowne i bursę muzyczną, była jednym z najważniejszych ośrodków muzycznych regionu; muzykę traktowano jako jeden z podstawowych środków edukacyjnych i magnes przyciągający wiernych do katolickiej świątyni. Zachowane źródła muzyczne, w tym przede wszystkim tzw. oliwska tabulatura organowa, której spisywanie rozpoczął właśnie w Braniewie jeden z tamtejszych wychowanków, świadczą o kultywowaniu ogromnego zasobu repertuaru pochodzącego z różnych krajów Europy, religijnego i świeckiego, wokalnego i instrumentalnego. Program koncertu zaprezentuje wybór kompozycji znanych w jezuickim kolegium i wykonywanych podczas liturgii oraz w czasie rekreacji, w różnych konfiguracjach wokalnych, wokalno-instrumentalnych i w formie solowej muzyki organowej.

• sobota 13 lipca, Stary Sącz, kościół Sióstr Klarysek, godz. 19.30

Zawoalowane pragnienia Ensemble Peregrina (Szwajcaria), kier. art. Agnieszka Budzińska-Bennett

Program jednego z najwybitniejszych zespołów specjalizujących się w muzyce średniowiecza przedstawia muzyczne ujęcia życia średniowiecznych mniszek klauzurowych. Tematyka tekstów sięga od pochwały dziewictwa i doświadczenia zakonnej wspólnoty do lamentów poświęconych zmarłym siostrom, ale nie stroni również od motywów humorystycznych. Muzyka z europejskich źródeł pochodzących z XI-XV wieku ukazuje barwność różnych tradycji i różnorodność ujęć od monodii do wielogłosowości, przypominając nam świat ukryty za murami klasztorów, spowity symbolicznym welonem, pełen mistycznych uniesień i jednocześnie głęboko ludzki.

• sobota 13 lipca, Stary Sącz, kościół św. Elżbiety, godz. 21.30

Pora wytchnienia; Krzysztof Urbaniak – klawesyn, Marcin Szelest – organy

W sobotni wieczór powracamy do godzin klasztornej rekreacji, podczas których często uprawiano szlachetną rozrywkę muzykowania dla przyjemności. Nieprzypadkowo powstałe w klasztorach źródła muzyki na instrumenty klawiszowe przekazują nie tylko repertuar religijny, ale i opracowania świeckich pieśni i tańców. Zapewne był on używany w nielicznych chwilach odpoczynku od codziennych obowiązków, jednocześnie zapewniając łączność z najnowszymi prądami muzycznymi różnych krajów Europy. Program koncertu przedstawia wybór takich utworów z polskich tabulatur od XVI do XVIII wieku, które dokumentują praktykę w klasztorach kanoników regularnych, duchaków, jezuitów i benedyktynek.

• niedziela 14 lipca, Stary Sącz, kościół św. Elżbiety, godz. 19.30

Muzyka z klasztoru benedyktynek w Sandomierzu; Capella Cracoviensis, dyr. Jan Tomasz Adamus

Jedną z największych i najlepiej zachowanych kolekcji muzykaliów z żeńskich klasztorów Rzeczypospolitej jest zbiór klasztoru sióstr benedyktynek w Sandomierzu, obecnie przechowywany w tamtejszej Bibliotece Diecezjalnej. Przekazuje on wiele unikatowych utworów polskich kompozytorów osiemnastowiecznych, które w ostatnich latach są przedmiotem intensywnych badań muzykologicznych. Efekty tych badań i inicjatyw edytorskich zaprezentuje Capella Cracoviensis w premierowych wykonaniach kompozycji świadczących o wysokich ambicjach sandomierskich mniszek, które tak ceniły zdolności muzyczne, że panny przydatne do kapeli zwalniały z wniesienia obowiązkowego posagu przy przyjęciu do klasztoru.

Klasztor sióstr klarysek, duchowe centrum Starego Sącza, to miejsce emblematyczne, do którego z wielu względów warto wciąż się odwoływać. Przypomina nam o wielkiej roli ośrodków klasztornych w podtrzymaniu i rozwoju kultury chrześcijańskiej Europy; o szczególnym znaczeniu, jakie pełniły w życiu miast; o tym, że życie kontemplacyjne integralnie wiązało się z muzyką, która była częścią codziennej liturgii, ale służyła również rekreacji. W licznych punktach na mapie Europy dzięki klasztorom, utrzymującym łączność pomiędzy różnymi domami, a nierzadko i zgromadzeniami, repertuar muzyczny odległych krajów stawał się częścią lokalnej kultury, dostępnej dla wszystkich, którzy przybywali na niedzielne nabożeństwo.

Symbolicznym miejscem wielu kompleksów klasztornych jest wirydarz, ogród wewnątrz klasztornych murów. Do ogrodów chętnie porównywano dawne druki muzyczne, zawierające wybór jakby najpiękniejszych kwiatów z twórczości danego kompozytora czy środowiska. Wirydarz łączy wiele funkcji: może służyć kontemplacji poprzez podziw dla stworzenia, odpoczynkowi od codziennych zajęć, dostarczać płodów natury dla wzmocnienia ciała. „Wirydarz muzyczny” również łączy w sobie muzykę ściśle religijną, wykorzystywaną w liturgii, z muzyką służącą rekreacji lub nawet celom reprezentacyjnym.

Podczas 41. edycji Starosądeckiego Festiwalu Muzyki Dawnej nawiązujemy do wszystkich tych znaczeń, które wiążą się z historyczną rolą klasztorów w kultywowaniu muzyki, zapraszając do wyimaginowanego wirydarza, w którym można zanurzyć się w refleksji lub zakosztować przyjemności. Muzyka komponowana i śpiewana przez ukryte za klauzurą włoskie zakonnice, których anielskich głosów przyjeżdżano słuchać z odległych stron; świat duchowych pragnień średniowiecznych mniszek z zachodnioeuropejskich klasztorów; zespoły instrumentów dętych, towarzyszące przy stole czeskim zakonnikom; klawiszowe rozrywki z klasztorów polskich – wszystko to składa się na bogaty obraz życia muzycznego, jakiego nie bylibyśmy na pozór skłonni wiązać z życiem kontemplacyjnym. Zaprezentujemy również bogaty i zróżnicowany repertuar muzyczny polskich ośrodków, które kilkaset lat temu utrzymywały własne zespoły, a dziś leżą na uboczu szlaków komunikacyjnych i dopiero zaczynają być przedmiotem intensywnych badań.

Wszystko to składa się na nadspodziewanie różnobarwny program festiwalowych koncertów, podczas których w wykonaniu wybitnych zespołów zagranicznych i polskich zabrzmi jak zawsze wiele współczesnych premier, przywracających nam, zagubionym w morzu technicznych nowinek, kolejne skarby naszego wspólnego dziedzictwa, którego nie wolno nam zapomnieć.

Marcin Szelest

Dyrektor Artystyczny Starosądeckiego Festiwalu Muzyki Dawnej